در آستانه ماه شعبان المعظم قرار داریم که یکی از بهترین ماه های سال و از ماه های ویژه عبادت و طاعت است . در باره این ماه شریف مطالبی را به شرح ذیل به اطلاع کار بران عزیز می رسانم.

موقعیت تاریخی

شعبان المعظم ، هشتمین ماه تاریخ هجری قمری است ، که پس از ماه رجب و پیش از ماه مبارک رمضان قرار گرفته است .

همان گونه که در ماه رجب بیان کرده ایم سه ماه رجب ، شعبان و رمضان از ماه های برتر و ممتاز سال و فصل عبادت و بندگی انسان ها در درگاه خداوند متعال می باشد .

 ماه شعبان در نزد همه مسلمانان ، به ویژه نزد شیعیان بخاطر وقوع برخی از وقایع مهم تاریخی ، از جمله میلاد امام حسین (ع) و میلاد امام زمان (ع) و تعدادی از فرزندان امامان معصوم (ع) جایگاه ویژه ای پیدا کرده است .

 موقعیت عبادی

از جهت عبادی نیز این ماه ، ماه شریف و بافضیلتی است. پیامبراکرم(ص) و امامان معصوم(علیهم السلام) و بزرگان و پیشوایان مذهبی برای این ماه عزیز، احترام و اعتبار ویژه ای قائل بودند و آن را ماه ممتاز خدا می دانستند و روح و روان خویش را در این ماه، سرمست از قرب الهی و نشئه توحیدی می نمودند.

برای أعمال عبادی این ماه ، اطلاعات ذی قیمتی در منابع روایی ما واردشده و خواندن آن ها انسان مسلمان را به حرکت و جدیت در طاعات و عبادات وا می دارد.

در برخی از منابع روایی ما بخش ویژه ای برای أعمال عبادی این ماه گشوده شده است . از باب نمونه ، در کتب : وسائل الشیعة ، جلد 19، ص 509 ؛ مستدرک الوسائل ، جلد 7 ، ص 542 و بحار الأنوار ، جلد 94 ، ص90 ، بابی تحت عنوان " باب استحباب الإستغفار ، و التهلیل ، والصدقة ، والصلاة علی محمد و آله فی شعبان " باز شده و احادیث فراوانی در موضوعات فوق الذکر در آن بیان گردیده است .

 شایان ذکر است که ذکر استغفار بدین گونه می باشد : أستغفرالله و اسئله التوبة. یا این گفته شود: استغفرالله الذی لا اله الا هو الرحمن الرحیم الحی القیوم و اتوب الیه.(8)

فضیلت ماه شعبان از منظر احادیث

مناسب است در این جا به برخی از احادیث و روایاتی که از معصومین (ع) در خصوص فضیلت این ماه و أعمال عبادی آن وارد شده اند اشاره ای داشته باشیم :

   1)     پیامبراکرم(ص) درحدیثی فرمود: شعبان شهری، رحم الله من أعاننی علی شهری .

 یعنی : شعبان، ماه من است و خدا رحمت کند کسی را که در این ماه مرا (درعبادت وطاعت )یاری و همراهی کند.

2) آن حضرت در حدیثی دیگر فرمود : شعبان شهری ، و هو افضل الشهور بعد رمضان ، فمن صام فیه یوما کنت شفیعه یوم القیامة (2) 

یعنی : شعبان ماه من است و آن بهترین ماه پس از ماه رمضان می باشد . پس هر کسی یک روز آن را روزه بگیرد ، من در روز قیامت شفیع وی خواهم بود.

3)امام محمد باقر (ع) در باره سیره پیامبر (ص) در ماه شعبان ، فرمود : کان رسول الله (ص) یصوم شعبان و رمضان یصلهما و کان یقول (ص) : هما شهرا الله و هما کفارة لما قبلهما و ما بعدهما من الذنوب . (3)

یعنی : پیامبر (ص) چنان بود که ماه شعبان و ماه رمضان را روزه می گرفت و روزه این دوماه را به هم وصل می کرد و می فرمود : این دو ، دو ماه خدا و کفاره گناهان ( بندگان خدا) در ماه های قبل و ماه های بعد این دو ماه می باشند .

4)امام جعفر صادق (ع) نیز در باره سیره جدش رسول خدا (ص) فرمود :ان رسول الله (ص) کان إذا رأی هلال شعبان امر منادیا فنادی فی المدینة : یا اهل یثرب إنی رسول الله الیکم ، ألا إن شعبان شهری فرحم الله من أعاننی علی شهری .

یعنی : سیره پیامبر (ص) چنان بود که هرگاه هلال ماه شعبان را می دید ، به منادی دستور می داد که به اهالی مدینه چنین اطلاع دهد : ای مردم یثرب ( مدینه )من فرستاده خدا به نزد شما هستم . آگاه باشید که شعبان ماه من است . پس خدا رحمت کند کسی را که مرا ( در طاعت و عبادت )در ماهم کمک کند .

امام صادق (ع) در ادامه حدیث فرمود : إن امیر المؤمنین (ع) کان یقول : ما فاتنی صوم شعبان منذ سمعت منادی رسول الله (ص) ینادی فی شعبان ، فلن یفوتنی ایام حیاتی صوم شعبان إن شاء الله ، ثم کان (ع) یقول : صوم شهرین متتابعین توبة من الله . (4)

یعنی : امیر مؤمنان (ع) می فرمود : از آن زمان که ما چنین ندایی را از رسول خدا در ماه شعبان شنیدیم ، تا کنون هنوز روزه ماه شعبان از ما فوت نشده است و مادامی که زنده هستیم به خواست خدای سبحان از ما فوت نخواهد شد . سپس آن حضرت چنین می فرمود : روزه دوماه متوالی ( ماه شعبان و ماه رمضان )موجب توبه در درگاه خداوند متعال است .

5)یونس بن یعقوب گفت : سئلت اباعبد الله (ع) عن صوم شعبان کان احد من آبائک یصومه ؟ فقال (ع) : کان خیر آبائی رسول الله (ص) کان اکثر صیامه فی شعبان (5)

یعنی : از امام جعفر صادق (ع) در باره روزه ماه شعبان پرسش کردم که آیا کسی از پدرانتان این ماه را روزه می گرفت ؟ امام صادق (ع) فرمود : بهترین پدرانم رسول خدا (ص) بود که بیشترین روزه اش ( در غیر ماه رمضان ) در این ماه بود . 

 6) قال الإمام علی بن موسی الرضا (ع) : من استغفر الله تبارک و تعالی فی شعبان سبعین مرة غفر الله له ذنوبه و لو کانت مثل عدد النجوم (6)

یعنی : امام رضا (ع) فرمود : هرکس در ماه شعبان هفتاد بار در پیشگاه خداوند متعال ،استغفار کند ، خدا گناهانش را می آمرزد ، اگرچه به تعداد ستارگان باشد .

هم چنین در روایتی دیگر از امام رضا (ع) نقل شده است : من استغفر الله فی کل یوم من شعبان سبعین مرة حشر یوم القیامة فی زمرة رسول الله (ص)ووجبت له من الله الکرامة.(7)

یعنی : کسی در هر روز از ماه شعبان هفتاد بار در پیشگاه خدا استغفار نماید ، در روز قیامت با پیامبر خدا (ص) محشور شده و کرامت خدا از برای او بر پروردگار واجب می گردد .

 7) یکی از أعمال مهم این ماه نماز های مستحبی است .

برای هر شب از ماه شعبان نماز ویژه ای سفارش شده است و خواندن نماز در این ماه، جایگاه خاصی در میان عبادات دارد. از جمله این که در هر شب پنج شنبه در این ماه شریف، دو رکعت نماز خوانده شود، که در هر رکعت پس از حمد، یکصد بار سوره توحید (قل هو الله احد) قرائت شود و پس از سلام نماز، یکصد بار صلوات فرستاده شود، تا خداوند متعال، هر حاجتی که این نمازگزار دارد، برایش برآورده کند.(9)

 8) یکی از أعمال مهم این ماه ، ذکر صلوات بر محمد و آل محمد(ص) است . پیامبر (ص) در ضمن حدیثی فرمود : واکثروا فی شعبان الصلاة علی نبیکم و اهله .(10)

یعنی : در شعبان ، بر پیامبرتان و اهل بیتش فراوان صلوات بفرستید .

بجاست در هر روز به هنگام زوال و در هر نیمه شب ماه شعبان، این صلوات که از امام زین العابدین(ع) روایت شده است، خوانده شود : اللهم صل علی محمد و آل محمد، شجرة النبوة و موضع الرسالة …(11)

 9) یکی دیگر از أعمال این ماه، خواندن دعا و مناجات است .

دعاها و مناجات فراوانی در این ماه وارد شده است. از جمله مناجاتی که امیرمؤمنان علی بن ابی طالب(ع) و امامان معصوم(ع)، در هر ماه شعبان می خواندند و آن عبارت است از:  اللهم صل علی محمد و آل محمد، و اسمع دعائی اذا دعوتک، و اسمع ندائی اذا نادیتک …(12)

 10) صدقه دادن نیز از أعمال و برکات ماه شعبان است که برای عامل آن فواید بسیار دارد .

در حدیثی از امام رضا (ع) وارد شده : من تصدق فی شعبان بصدقة ولو بشق تمرة حرم الله جسده علی النار . (14)

یعنی : هرکسی در ماه شعبان صدقه دهد ، اگرچه به اندازه نیمه یک دانه خرما باشد ، خداوند بدنش را از آتش جهنم حرام می گرداند.

امام جعفر صادق (ع) نیز فرمود : من تصدق بصدقة فی شعبان ، رباها الله عز وجل کما یربی احدکم فصیله ، حتی یوافی یوم القیامة و قد صارت له مثل (جبل)احد .(15)

یعنی : هرکس در ماه شعبان صدقه ای دهد ، خداوند متعال به صدقه وی سودی مستمر می بخشد همانند سودی که فردی از شما به فرزندتان می بخشید ، و این ( سود دهی )ادامه پیدا می کند تا روز قیامت و در آن وقت برای وی به اندازه کوه احد خواهد شد.

--------------------

1-  الاقبال بالأعمال الحسنة، ج3، ص 287؛ مفاتیح الجنان ، فصل دوم، فضیلت و اعمال ماه شعبان 

2- وسائل الشیعة ، ج10 ، ص490

3- مصباح المتهجد ، ص826

4- همان ، ص825

5- وسائل الشیعة، ج7 ، ص394

6- عیون اخبار الرضا(ع) ، ج2 ، ص262 ؛ الأمالی ( صدوق)، ص68

7- وسائل الشیعة ، ج10 ، ص509

8-  نک :الاقبال بالأعمال الحسنة، ج3، ص 295؛ مفاتیح الجنان، فصل دوم، فضیلت و اعمال ماه شعبان؛ وقایع الایام ، ص 333؛ المزار ، ص 402؛ بحارالانوار ، ج55، ص 29 و ج49، ص 90

9- مفاتیح الجنان، فصل دوم، فضیلت و اعمال ماه شعبان؛ وقایع الایام، ص 334

10- النوادر ، ص17

11- مفاتیح الجنان، فصل دوم، فضیلت و اعمال ماه شعبان؛ الإقبال بالاعمال الحسنة، ج3، ص 299

12- مفاتیح الجنان، فصل دوم، فضیلت و اعمال ماه شعبان؛ الإقبال بالاعمال الحسنة، ج3، ص 295

14- وسائل الشیعة ، ج10 ، ص509

15- روضة الواعظین ، ص403 ؛ الأمالی ( شیخ صدوق ) ، ص727 ؛ بحار الأنوار ، ج97 ، ص91